Wat is het zelfstandige statuut?

Je hebt in België drie statuten waarbinnen je kan werken. Je hebt het statuut van werknemer, al dan niet via een SBK; het statuut van ambtenaar en dat van zelfstandige. Het statuut van zelfstandige wordt ook vaak de eenmanszaak genoemd. Als zelfstandige heb je de vrijheid om zoveel opdrachten uit te voeren als je wil, om kunstwerken te verkopen, om je kosten te recupereren en eventueel btw te recupereren. Als zelfstandige is er geen gezagsrelatie met je opdrachtgever of klanten. Zeker als kunstenaar is dit gezag vaak afwezig. Daarom kan het zelfstandigenstatuut een goede manier zijn om aan de slag te gaan.

Je kan als zelfstandige in hoofdberoep of in bijberoep werken. Als zelfstandige in bijberoep zal je minder sociale bijdragen moeten betalen. Dat zorgt ervoor dat zelfstandige in bijberoep al bij al een relatief eenvoudige manier is om te ondernemen als kunstenaar.

Voor wie?

Als je als kunstenaar opdrachten doet, kan je aan de slag met de AKV (vroeger KVR), via een SBK of als werknemer onder Artikel 1bis. Daarnaast kan je deze opdrachten ook doen als zelfstandige. Hierdoor kan je beroepskosten inbrengen als zelfstandige. Zo kan je investeren in je kunstenaarschap vanuit je onderneming.

Als je ook kunstwerken wil verkopen die gemaakt zijn zonder opdrachtgever, dan zal je hiervoor een ondernemingsnummer nodig hebben. Dat kan je krijgen als vennootschap of als vereniging (denk maar aan een vzw), maar in de praktijk werken kunstenaars vaak alleen en zal het statuut van zelfstandige de meest logische manier zijn om op een correcte manier werk te verkopen. Je leest nog veel meer over hoe je jouw werk kan verkopen in dit artikel.

Als je zelfstandige wil worden, moet je wel goed weten wat hier allemaal bij komt kijken. Je zal in de eerste plaats zelf verantwoordelijk zijn om voldoende inkomsten binnen te halen. Je bent zelf verantwoordelijk om geld opzij te zetten voor periodes met minder opdrachten, vakanties, ziekte. Als zelfstandige bouw je namelijk veel minder rechten op binnen de sociale zekerheid. Je bent ook verantwoordelijk voor alle administratie, het uitsturen van facturen...

Om zelfstandige in bijberoep te worden moet je minstens halftijds aan de slag zijn als werknemer of ambtenaar. We lijsten hier op wat dat exact wil zeggen:

• Als werknemer wil dat zeggen dat je een contract moet hebben van minstens 19u per week.
• Als ambtenaar zal je in veel gevallen toestemming moeten krijgen van je werkgever en moet je minstens 8 maanden of 200 dagen per jaar werken. Je moet ook minstens een halftijds uurrooster hebben.
• Als je in het onderwijs staat, kan je als zelfstandige in bijberoep werken als je minstens 6/10de van een volledig uurrooster werkt.
• Als student kan je ook werken als student-zelfstandige. Alles hierover lees je in dit artikel.

• Als werkzoekende kan je aanspraak maken om te werken als zelfstandige in bijberoep. Als het gaat over artistieke prestaties (als kunstenaar), kan dit altijd. Als het gaat om niet-artistieke prestaties kan dit de eerste 12 maanden als zelfstandige in bijberoep.
• Als gepensioneerde kan je ook zelfstandige in bijberoep zijn. De voorwaarden zijn hier dat je inkomsten de arbeidsmarkt niet verstoort, met andere woorden: je voert geen oneerlijke concurrentie. Daarnaast mag je als kunstenaar geen handelaar zijn zoals vastgelegd in het Wetboek van Koophandel. Of je aan deze voorwaarden voldoet, ga je best na bij de Pensioendienst.

Hoe word je zelfstandige?

Hier zijn een aantal stappen die je moet doorlopen om te starten als zelfstandige (in bijberoep).

1. Als zelfstandige moet je een aparte zichtrekening hebben. Je gaat dus langs bij je bankinstelling om een bijkomende rekening voor je zelfstandige activiteit te openen.
2. Als beginnende zelfstandige moet je aangesloten zijn bij een sociaal verzekeringsfonds voor zelfstandigen. Zij zullen ervoor zorgen dat je sociale zekerheidsbijdragen (zie hieronder) doorgestort worden naar de RSVZ, het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen. Een lijst van sociale verzekeringsfondsen vind je terug op www.rsvz-inasti.fgov.be.
3. Elke zelfstandige moet zich inschrijven bij een ondernemingsloket. Dat gaat na of aan alle voorwaarden voldaan is om een activiteit als zelfstandige uit te oefenen en zal jouw onderneming registreren bij de Kruispuntbank voor ondernemingen (KBO).
4. Als zelfstandige ben je verplicht je ondernemingsnummer te activeren bij een btw-kantoor. Je kan ook een vrijstelling aanvragen voor btw-plicht, waardoor je geen btw moet aanrekenen op je inkomsten en ook geen btw kan recupereren op je uitgaven. Alles over btw lees je hier.
5. Ten slotte moet elke zelfstandige zich aansluiten bij een ziekenfonds. Het ziekenfonds regelt de tussenkomsten voor de ziekte- en invaliditeitsverzekering (kosten bij dokter, tandarts, apotheker, ziekenhuis, ...) en andere aanvullende diensten.

Wat met belastingen en sociale zekerheid?

Als zelfstandige betaal je belastingen op de winst die je maakt. En net daarom is het interessant dat je heel wat beroepskosten kan inbrengen in je onderneming. Zo zal je winst op het einde van het jaar kleiner zijn en zal je dus minder belastingen betalen. Je betaalt per trimester een voorafbetaling van je belastingen, zodat je belastingvermeerderingen op het einde van het jaar vermijdt.

Deze belastingen worden berekend in je personenbelasting. Als zelfstandige in bijberoep kan het dus zijn dat je door die winst in combinatie met je andere inkomsten in een hogere belastingschijf terecht komt.

Als zelfstandige bouw je minder rechten op voor je sociale zekerheid dan een werknemer, maar je zal ook minder afdragen aan sociale zekerheid. De sociale zekerheidsbijdrage als zelfstandige bedraagt 20,5% en zal per kwartaal betaald worden. Als je dus verwacht veel inkomsten te hebben, kan je de kwartaalbijdrage verhogen, als je weinig inkomsten verwacht kan je een verlaging aanvragen.

Omdat je als startende zelfstandige nog geen inkomsten hebt, zijn hier forfaitaire bedragen voor vastgelegd. Dit worden de voorlopige kwartaalbijdragen genoemd. Na je 3 eerste jaren wordt berekend wat je exacte sociale bijdragen zijn en kan je eventueel geld terugkrijgen of zal je extra moeten bijbetalen.

Als zelfstandige in hoofdberoep bedragen de voorlopige bijdragen €864,15 (bedrag 2024).
Als zelfstandige in bijberoep bedragen de voorlopige bijdragen €95,60 (bedrag 2024).

Voor startende ondernemingen zijn er een aantal kortingen voorzien om de opstart van je werk als zelfstandige makkelijker te maken. Als zelfstandige in bijberoep moet je ook sociale bijdragen betalen, maar dit wordt gezien als een solidariteitsbijdrage aangezien je daar zelf amper sociale rechten mee opbouwt. Daarbij bestaat er voor een zelfstandige in bijberoep een vrijstellingsregel op deze sociale bijdragen. Als je netto-inkomsten lager zijn dan €1.865,45 kan je volledig vrijgesteld worden van sociale bijdragen.