Elen Braga: kunst die de fysieke grenzen aftast
Elen Braga verkent de mogelijkheden van het menselijk lichaam als creatief wezen. Toen de Braziliaanse kunstenaar Elen Braga in Brussel aankwam, had ze al een heel leven achter de rug. Vandaag woont ze in Berchem en heeft haar atelier in een leegstaand schoolgebouw in Mortsel, waar ze haar wonderlijke creaties tot leven laat komen. Met passie vertelt ze over haar artistieke oeuvre waar performance en installaties hand in hand gaan.
Elen Braga was nog geen tien jaar toen haar ouders met haar en haar zus naar de grootstad São Paulo trokken. De Kerk speelde een grote rol bij deze zoektocht naar een beter leven. Als tiener leidde dit bij de jonge Elen tot een conflict waardoor ze haar geloof afviel. Kunst was van groot belang bij de aanvaarding van dat proces.
Rond 2010 zette ze haar eerste stappen in performancekunst zonder dat echt te beseffen. Het was voor haar een manier om anders naar het leven te kijken en een eigen verhaal te scheppen. Het resultaat van deze zoektocht? ‘Os 12 trabalhos’, een reeks performances over natuurkrachten die allemaal verwijzen naar de Griekse mythe van Hercules. Elen ging de uitdaging aan om haar eigen fragiliteit te overstijgen in twaalf werken. Kracht en de uitdaging om de grenzen van het eigen lichaam te verkennen vormen vaak de uitgangspunten van haar werk. Voor Braga ligt de nadruk vaak op het proces van het maken zelf. Ze heeft geen conventionele kunststudies genoten. In Brussel volgde ze wel de postmaster ‘a.pass, advanced performance and scenography studies’. Momenteel baseert ze zich voor haar werk op borduurwerk en tuften, altijd in combinatie met de fysieke uitdaging van haar lichaam.
Een goed voorbeeld van deze uitputtingsslag - toen er nog geen sprake was van borduurwerk - is het vroege werk ‘Tão quente que era que pouco mais era morte (Het was zo heet dat een graadje meer de dood betekende)’ uit 2015. Daarvoor trok Braga naar Death Valley met op haar rug een constructie van twaalf aluminium platen waarop ze twaalf teksten uit Dantes ‘Inferno’ parafraseerde, haar persoonlijke versie van de hel. Onder een loden hitte van vijftig graden testte ze haar eigen fysieke grenzen met een constructie die herinneringen oproept aan de carnavalskostuums uit haar geboorteland. Een ander voorbeeld uit de eerder vernoemde reeks van twaalf werken is ‘O sol – Parte 1, 2013’, waarbij ze op een houten ladder klimt om zo de zonsondergang beter gade te slaan. De performance duurt 1 uur en 45 minuten, een langgerekte film waarbij de kunstenaar haast onbeweeglijk naar de ondergaande zon staart.
Tijd lijkt soms van ondergeschikt belang bij Braga. Aan het werk ‘Elen ou Hubris’ werkte ze bijna twee jaar. Het doek meet 5 bij 24 meter en weegt 200 kilo. Het verklaart onmiddellijk de hubris (hoogmoed) in de titel. Het geweven doek verwijst naar de Griekse mythe van Arachne. Deze weefster won een wedstrijd met een spottende afbeelding van Zeus. Een woedende Athena veranderde Arachne daarop in een spin. Het werk stelt de kunstenaar voor die zich op een voetstuk plaatst. Boven haar hoofd houdt ze een sacrale schijf die bij nader onderzoek een halterschijf blijkt.
In Elen schuilen zowel een perfectionist als een creatieve chaoot. Als ze aan een project bezig is, dan zijn honger en vermoeidheid de enige prikkels die haar doen stoppen. Maar als er geen deadline is, dan kan ze even snel loslaten en genieten van lege momenten, op zoek naar inspiratie.
In haar werk verwerkt ze ook vaak taal. Aan de muur van haar atelierhangen wit-blauwe geborduurde werken met daarop spreuken als ‘Schep vreugde in het leven’. De verwijzing naar de (al dan niet) religieus geïnspireerde borden in Delfts blauw die vroeger elke huiskamer sierden is niet ver te zoeken. De werken zijn een onderdeel van de tentoonstelling ‘Zand Erover’ in Buitenplaats Brienenoord (Rotterdam) waar ze een onderzoek deed naar water dat niet alleen goederen en mensen verbindt, maar ook globale geschiedenissen samenbrengt. Tegelijk vestigde ze de aandacht op de menselijke drang om water systematisch te vervangen door ruimte voor menselijk gebruik.
In een hoek van haar atelier ligt een meer dan levensgrote wit-bruin gestreepte kat. Het haast bucolische tafereeltje staat haaks op de waarschuwende dreiging die steeds onderhuids aanwezig is in haar werken. Braga vertelt dat de kat normaal gezien op een tapijt ligt waarop rampen en onrust afgebeeld zijn. Op een laatste werk zie ik een bolleke De Koninck-bier met daarin een durum. Ze ziet de verbaasde blik in mijn eigen en legt me uit dat dit voor haar een mooie samenvatting is van de multiculturele omgeving waarin ze leeft.
Het werk van Elen Braga ontdekken vraagt tijd. Dan ontdek je dat haar gebruik van speelse kleuren en dito onderwerpen verraderlijk zijn. Dat niets werkelijk is wat het lijkt, vormt de leidraad in haar werk.
Elen Braga
°1984
Heeft een atelier in Mortsel.
Legt zich toe op performance en installaties, waarin fysieke uitdaging een belangrijk element vormt.
